History & Culture

රත්නපුරයේ යටගියාව පිළිබඳව සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණ තුළින් සොයා ගත් අභිලේඛන හෙවත් සෙල්ලිපි , ස්මාරක හා සම්බන්දිත තොරතුරු විස්තරාත්මකව මෙමගින් ඉදිරිපත් කොට ඇත. 

 

තිරිකුණාමලය බෞද්ධ පුරාවස්තු හා පූජ්‍යස්ථාන - තිරිකුණාමලය අවට ඇති පූජ්‍යස්ථාන හා පුරාවස්තු පිළිබඳ අධ්‍යනයක යෙදුණු කතුවරයා සියැසින් දුටු තොරතුරුත් ග්‍රන්ථාගත කරුණුත් සංසන්දනය කරමින් ලියන ලද මෙම කෘතිය වන්දනාවේ යන බැතිමතුන්ට ද විවිධ අධ්‍යනයන්හි යෙදෙන ආධුනිකයන්ට ද පාසල් දරු දැරියන්ට ද ප්‍රයෝජනවත් දුලබ කරුණුවලින් සමන්විත වේ. මෙහි භාෂා විලාසය සිත්ගන්නාසුලුය. කෘතියෙහි අන්තර්ගත කරුණු සුගම ලෙස වටහා ගැනීමට එම බස ඉවහල් වේ.

ගයිගර් දුටු ලංකාව - සංස්කෘතිය සොයා යා හැකි එකම පහුර වන්නේ භාෂාවයි. විල්හෙල්මි ගයිගර් පඬිතුමා ප්‍රාචීන භාෂා ගවේෂනණය කරමින්, අපේ ඉතිහාසය පුරා සැරිසැරූ සහභාගී නිරීක්ෂකයෙක් විය.

බෞද්ධ සංස්කෘතික කොල්ලය - ලංකාවේ සහ දකුණු ඉන්දියාවේ බෞද්ධ ඉතිහාසය ගවේෂණයක යෙදෙන මෙම ලේඛකයෝ, දේහ ලක්ෂණයෙන් සහ ගති සිරිත්වලින් සිංහලයන් හා සමාන, සිංහලයට ඉතා සමීප භාෂාවන් භාවිත කළ, ඉන්දියාවේ දක්ෂිණාපථයේ බෞද්ධ ප්‍රජාවන් විසූ රටවල් ගැන තොරතුරු හෙළි කරමින්, මෙතෙක් ඉතිහාසඥයින් නොදුටු සහ බැලීමට අකමැති වූ විෂය පථයක් පිළිබඳ කථිකාවක් අරඹති. මණිමේඛලයි තුරව් සහ සිලප්පාදිකාරම් මහා කාව්‍යයන්ගේ බෞද්ධ උරුමය පැහැදිලි කිරීම, කෘතියෙන් කෙරෙන ප්‍රධාන කාර්‍යයකි. ගජබා රජුගේ මිතුරකු වූ, කේරළයේ සෙංගුවාට්ටුවන් රජුගේ වන්දනාවට ලක් වූ 'කන්නගී', අවලෝකිතේශ්වර බෝධිසත්ත්ව වන්දනාවට අයත් බෞද්ධ දේවතාවියක බව කෘතියෙන් පැහැදිලි කෙරේ. 

ලෙනාඩ් වුල්ෆ්ගේ දිනපොතේ නිල සටහන් - ලන්ඩනයේ විසූ යුදෙව් පවුලකට දාව 1880 නොවැම්බර් මස 25 වන දින උපත ලද ලෙනාඩි සිඩ්නි වුල්ෆ් කේම්බ්‍රිජ් සරසවියේ උපාධිදාරියෙකි. පෙරදිග සිවිල් සේවා විභාගයෙන් සමත් ව කැඩෙට් නිලධාරියෙකු වශයෙන් 1904 දී ලංකාවට සැපත් වු ඔහු මුලින්ම යාපනය සහ මහනුවර කච්චේරිවලට අනුබද්ධව සේවය කළ අතර, උසස් වීමක් ලැබීමෙන් පසු 1908 අගෝස්තු මාසයේ සිට 1911 මැයි මාසය දක්වා කාලය අතරතුර හම්බන්තොට දිස්ත්‍රීක්කය භාර උපදිසාපතිවරයා වශයෙන් කටයුතු කර තිබේ. නීතිගරුක දැඩි පාලකයෙකු ලෙස ප්‍රකට වුව ද ඔහු තම රාජකාරි සමයේ දී බොහෝ විට ක්‍රියා කර ඇත්තේ ගැමි ජනතාව කෙරෙහි සානුකම්පිත හැඟීමකින් යුතුව බැව් කැපී පෙනෙන කරුණකි.

"ශ්‍රී ලංකාවේ බදු පුරාණය" මෙම කෘතිය පී. චන්ද්‍රරත්න මහතා විසින් රචනා කර ඇති අතර ලංකා ඉතිහාසය අධ්‍යයනයේදී බදු පිලිබද විවිධ කතිකාවන් ඇතත් නිශ්චිතව ඉදිරිපත් කිරීමට තරම් හැකියාවක් නොපවතින සමයක බදු සංකල්පය වර්ථමානයේ පුලුල් සමාජ කතිකාවකට මග පාදා ඇත. 

'සිංහලේ රාජවංශය' නැමති මෙම කෘතිය නෝමන් සිරිපාල මහතා විසින් රචනා කර ඇති අතර එතෙක් මෙතෙක් ලාංකීය ඉතිහාසය තුල සිංහලේ රජ වරු පිළිබදව ලියවුනු සාර්ථකම කෘතියක් ලෙස හැදින්විය හැකිය. 

'සිංහල කුල ක්‍රමය' මෙම ග්‍රන්ථය ආචාර්ය සේපාලී මායාදුන්නේ මහත්මිය විසින් රචිත අතර ලංකාවේ පුරාතණ කාලයේ සිට පැවත ආ කුල ක්‍රමය පිළිබද සියලුම විස්තර මෙහි ඇතුලත් වන අතර කෂත්‍රිය,බ්‍රාහ්මණ, වෛශය, ශුද්‍ර යන චතුර් වර්ණ කුළ ක්‍රමයක් ඒ වන විට  භාරතයේ පැවති අතර. බොහෝ විට භාරතය අනුකරණය කළ මෙරට එසේ වු කුල ක්‍රමයක් පුරාතන අනුරාධපුර රාජධානියේ පැවති බවට සාධක නැතත්. සංඝමිත්තා මහ රහත් මෙහෙණින් වහන්සේ සමගින් අටලොස් කුලයක ජනතාව මෙරටට පැමිණි බවක් වංශකථාවල සදහන් වන අතර එම කුල මහාබෝධි සත්කාරය සදහා පමණක් පැවතියේ යැයි ජනප්‍රවාද වල සදහන් වේ.
මේ ග්‍රන්ථය අධ්‍යයන තුළින් කුල ක්‍රමයේ වර්ධනය ක්‍රමිකව  දඹදෙනි රාජධානි යුගයේ සිට කුරුණෑගල, ගම්පොළ ඔස්සේ සෙංකඩගල රාජධානිය දක්වා පැමිණ විකාශනය වූ ආකාරය ඉතා පැහැදිලි සහ නිරවුල් ලෙස අධ්‍යයන කළ හැකිය. 

'ශ්‍රී ලාංකේය පවුල හා විවාහය' මෙම කෘතිය ස්වර්ණකලාප්‍රදීප දර්ශනපති උඩුගම මෝහාන් නන්දන නානායක්කාර මහතා විසින් රචිත අතර ශ්‍රී ලාංකේය සමාජයේ ඈත අතීතයේ සිට පවුල විකාශනය වු අකාරය පිළිබදවත්, විවාහය පිළිබදවත් ඉතා වැදගත් කරුණු රැසක් මෙම කෘතිය තුළ අන්තර් ගත වේ.

'වෛතුල්‍ය හටනෙ' යන මෙම කෘතිය මගින් 19 වන සියවසේ අවසාන භාගයේ මෙරට ක්‍රියාත්මක වූ බෞද්ධ නිකාය අතර විවිධ විනය ප්‍රඥප්ති මෙන් ම ඇතැම් ව්‍යවහාර ද අරභයා ඇති වූ මත ගැටුම් පිළිබදව සවිස්තරාත්මක විග්‍රහයක් කෙරෙන අතර භික්ෂුන් අතර මෙන්ම ගිහි  ජනයා අතර ද සත්‍ය ධර්මය හා න්‍යායානුකූල ව්‍යවහාර කුමක්ද යන්න පිළිබද ශාස්ත්‍රීය සංවාදයක් ඇති වූ කාල වකවානුවක් විය. 

'කල්‍යාණි ශීලා ලිපි' මෙම කෘතිය අම්බලම්ගොඩ පොල්වත්තේ ශ්‍රි බුධදත්ත සථවිරපාදයන් වහන්සේ විසින් සම්පාදිත කෘතියකි. මෙම ශිලා ලිපිය පසළොස් වන සියවසේ බුරුම දේශයෙහි ගංගාවතී නුවර පිහිටවූ ශිලා ලේඛනයක මුද්‍රිත පිටපතය. මෙය සමකාලීන බෞද්ධ රාජධානි අතර පැවති සම්බන්ධතා හෙළි කරන ලේඛනයක් මෙන්ම ශාසන ඉතිහාසය සම්බන්ධ වැදගත් මූලාශ්‍රයක්ද වේ.

පේරාදෙණිය විශ්ව විද්‍යාලයේ ඉතිහාස අධ්‍යයන අංශයේ කථිකාචාර්ය වරියක්  ලෙස සේවය කරන දකුණු ආසියානු කලාපයේ ඉතිහාසය පිළිබද පර්යේෂණ කටයුතුවල නිරතව සිටින ශාස්ත්‍රවේදිනියක වන ආචාර්ය සුමුදු මනෝරී ධර්මරත්න මහත්මිය විසින් රචනා කරන ලද 'ශ්‍රී ලංකාව  සහ පල්ලව දේශය' මෙම කෘතිය අධ්‍යයනය කිරීම තුළින් ශ්‍රි ලංකාව සහ දකුණු ඉන්දියාව අතර මානව සබදතාවල ආරම්භයත් එසේම මුල්ම ජනාවාස බිහි වූ අවධිය වැනි ඉතා ඈත ඉතිහාසය පිලිබදවත්.
එමෙන්ම ක්‍රි.ව.හතරවන හා නව වන සියවස් අතර කාල පරාසයේ පල්ලව දේශපාලන බලය යටතේ ශ්‍රි ලංකාව සමග පැවති සබදතා දේශපාලන,සමාජ,සංස්කෘතික සබදතා පිළිබදවත් ඉතා දීර්ඝ සවිස්තරාත්මක විස්තරයක් කර ඇති කෘතියක් ලෙස හැදින්විය හැකිය.   

ලාංකේය දේව ඇදහිලි පද්ධතියේ ශක්තිමත්ම කාන්තා දේවතාවිය සත් පත්තිනි මැණියන්ය. සිය විදේශිය අන්‍යයතාව, දේශසීමා පසෙකලා දේශියකරණයට පත්වීමට තරම් භාගයවත් වුයේ පතිවතාව නම් ප්‍රබල ආසියානු මෙවලම ඇය සියතට ගත් නිසාවෙනි. රමිත් චන්ද්‍රසේකර නම් නූතන පරපුරේ රචකයා විසින් රචිත 'ගී මඩු පුරාණය' නම් පර්යේක්ෂන ග්‍රන්ථයෙන් අධ්‍යනය කරනුයේ ප්‍රධානම පන්තිස් කෝල්මුර සාහිතයට අයත් මඩු පුර පදයවලියේ අන්තර්ගත කරුණු පිලිබදවය.

පූජ්‍ය හොරේවෙල සුනීත හිමියන් සහ විජයපුර රාහුල හිමියන් විසින් සකස් කරන ලද  'මිහින්තලා මහාවිහාර වර්ණනාව' නම් මෙම ග්‍රන්ථය දෙහිවල නැදිමාල බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය මගින් මුද්‍රණය කර පාඨක ඔබ අතට පත් වන ග්‍රන්ථයකි.

'ඓතිහාසික මාලිගාවිල පුරාණය' නම් මෙම ග්‍රන්ථය ඔක්කම්පිටියේ පඤ්ඤාසාර හිමියන් විසින් රචිත ග්‍රන්ථයක් වන අතර පුරාතණ වංසකතා වලට අනුව 'අරියකර විහාරය' නමින් හදුන්වන ලද වර්ථමානයේ  මාලිගාවිල රජමහා විහාරය පිළිබද වංසකතා වල  නොයෙකුත් අකාරයේ තොරතුරු සදහන් අතර මහාවංශයට අනුව මෙම ප්‍රතිමාව, මහා තිස්සගේ සහ සංඝසිවා බිසවගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයා වූ අග්ගබෝධි රජතුමන් විසින් කරවූ බවද සදහන් වේ.

in this book ably written by ken and visakha kawasaki mentions the places associate with the buddha's life and what important events had taken place in those sacred sites. in other words, it provides its ready with the reison d'ere for visiting that particular sacred site

මුනි දළදා, ශ්‍රී ලාංකේය දේශපාලනයේ දළදා භූමිකාව 310-2023, ආචාර්ය ධර්මරත්න හේරත් මහතා විසින් රචනා කොට 2022 වර්ෂයේ දී පළකරන ලද 'Tooth Relic of the Buddha A Relic in Sri Lanka Politics' යන ග්‍රන්ථයේ සිංහල පරිවර්තනයයි. දැනට මහනුවර ශ්‍රී දළදා මාලිගයෙහි වැඩ වසමින් සකල ලෝකවාසී බෞද්ධ ජනතාවගේ වන්දනයට පාත්‍ර වන ශ්‍රී වාම දංෂ්ට්‍රා ධාතුන් වහන්සේ, ශ්‍රී ලාංකේය රාජ්‍යත්වය ස්ථාපිත කරමින් හා ආරක්ෂා කරමින් ලක්දිව දේශපාලන හා ආගමික ක්ෂේත්‍රයන්හි අති ගෞරවාර්හ පූජ්‍ය වස්තුව බවට පත්වූ ආකාරය විදහා දැක්වීම මෙම ග්‍රන්ථයේ මූලික අධ්‍යාශය වේ.

කර්තෘ ගෙන්...
පැරණි කලාශිල්ප පිළිබද පොතපත කියවීමෙහිත් ශිල්ප කෘතීන් පිරික්සීමෙහිත් කුඩා කල සිට මා තුළ පැවති ආශාව මේ පොත ලිවීමෙහි මා මෙහෙය විය. භාරතීය බෞද්ධ කලාවේ උපත. පරිණාමය සහ පැතිරීම පිළිබද විචාරණාත්මක විස්තරයක් මේ පොතෙහි අන්තර්ගත වෙයි. මෙහි සදහන් නොයෙක් අදහස් අද මෙරට බෞද්ධ සමාජය පිළිගත් ඒවාට විරුද්ධ විය හැකිය. එහෙත් පර්යේෂකයා සිය නිවහල් හැගීම නො පැකිලි ප්‍රකාශ කළ යුතු වෙයි. 

'මැදරට ඓතිහාසික විහාරස්ථාන' නමැති මෙම ග්‍රන්ථය නූතන මධ්‍යම පළාතේ දිස්ත්‍රික්ක තුනෙහි ඓතිහාසික වශයෙන් වැදගත්, පූජනීය වූ රජමහා විහාර හා පුරාණ විහාරස්ථාන සම්බන්ධයෙන් වැදගත් කරුණු අනාවරණය කරන කෘතියක් ලෙස පෙන්වාදිය හැකිය.

ශ්‍රී ලාංකේය පෙරහර හා සංජානනය පිළිබද සිංහලෙන් ප්‍රකාශ වන ප්‍රථම කෘතිය ලෙස 'ශ්‍රී ලාංකේය පෙරහර හා සංස්කෘතික සංජානනය' නම් මෙම කෘතිය සැලකිය හැකි අතර , මේ වූ කලී පාඨක ඔබට පෙරහැර පිළිබද නව අත්දැකීමක්, නවමු හැගීමක් හා නව චින්තන ධාරාවක් උත්පාදනය කෙරෙන කෘතියක් ලෙස හැදින්විය හැකිය.

කරතොට වත අප්‍රකට තොරතුරු ඇතුළත් ඉතිහාස ග්‍රන්ථයක් වන අතර එකල දකුණු පළාතේ සැගවුණු ඉතිහාසය, රජමහ විහාර, මහා තෙරවරු, පඩිවරු ආදී අප්‍රමාණ තොරතුරු මෙහි කෙටියෙන් විස්තර කර ඇති අතර එසේම මොරතොට ධම්මක්ඛන්ධ හිමියන්ගේ ගුණ වැනුම් වශයෙන් කළ කවි 116 ක් ද ඇතුළත් ග්‍රන්ථයකි.

"කන්ද උඩරට ජනප්‍රිය වූ දේව සංකල්ප හා ඓතිහාසික දේවාල ' නමැති මෙම ග්‍රන්ථය නූතන මධ්‍යම පළාතේ දිස්ත්‍රික්ක තුනෙහි ජනප්‍රිය වූ දේව සංකල්ප හා ඓතිහාසික වශයෙන් වැදගත්, පූජනීය වූ සතර මහා දේවාල හා අනෙකුත් දේවාල සම්බන්ධයෙන් වැදගත් කරුණු අනාවරණය කරන කෘතියකි.

මහනුවර දිස්ත්‍රික්කයේ උඩුනුවර, පිළිමතලාවෙහි පිහිටි ගඩලාදෙණි රාජමහා විහාරය වූ කලී මෙරට ඉතිහාසයේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් සනිටුහන් කරන බෞද්ධ පූජනීය ස්ථානයක් වන අතර මෙම විහාරයෙහි විශේෂත්වය වන්නේ ලාංකීය ඉතිහාසයේ ගම්පොල යුගය නියෝජනය කරන අතලොස්සක් වූ විහාරස්ථානවලින් එකක් වන මෙය බොහෝ කලක පටන් ස්වභාවික උපද්‍රවයන්ට මෙන්ම පරසතුරු ආක්‍රමණයන්ට පවා ගොදුරු වී ඇති නමුත්, දැනට ශේෂව පවතින ඓතිහාසික සාධකමත අතීත යුගයක් පිළිබද වෘත්තාන්තයක් ඉදිරිපත් කිරීමට තරම් බොහෝ දෑ ඉතිරිවී තිබීම නිසාවෙනි.

"ථෙරවාදී ත්‍රිපිටකයේ සමාරම්භය හා විකාශය” යන මෙම කෘතිය ත්‍රිපිටක සාහිත්‍යය ආරම්භව, වර්ධනය වී ශ්‍රී ලංකාවෙහි හා සෙසු සම්ප්‍රදායික ථෙරවාද බෞද්ධ ලෝකයෙහි ද ව්‍යාප්තව පවත්නා ආකාරය පිළිබඳ සමාලෝචනාත්මක අධ්‍යයනයකි. සාහිත්‍යය, ධර්ම කරුණු සහ ඉතිහාසය ද සංකලනය කරමින් රචනා කොට ඇති මෙම කෘතිය ත්‍රිපිටක සාහිත්‍යය පිළිබඳව දැන ගනු කැමැති ධර්මකාමී සාමාන්‍ය පාඨකයා හට මෙන් ම ත්‍රිපිටකය පිළිබඳව ගැඹුරින් හදාරනු කැමති ශාස්ත්‍රාභිලාෂීන්හට ද එක සේ අර්ථවත් වන කෘතියක් ලෙස හැඳින්විය හැකිය.